جامعه و پژوهش

جامعه شناسی برای زندگی

جامعه و پژوهش

جامعه شناسی برای زندگی

جامعه و پژوهش

۶ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «جامعه شناسی سیاسی» ثبت شده است

معرفی کتاب: تاریخ سیاسی انتخابات ریاست جمهوری

علی محمدزاده | پنجشنبه, ۱۵ آبان ۱۳۹۳، ۰۳:۱۹ ب.ظ

معرفی کتاب

 عنوان کتاب: تاریخ سیاسی انتخابات ریاست جمهوری

 نویسنده (گان): غلامرضا خواجه‌سروی، علی‌اکبر رزمجو، محمدمحسن شارعی

سال نشر: 1392

 انتشارات: تهران؛ پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

تاریخ سیاسی انتخابات

کتاب تاریخ سیاسی انتخابات ریاست جمهوری، از خلال بررسی رویدادهای انتخابات ریاست جمهوری از ابتدای انقلاب تاکنون، تاریخچه‌ی رویدادهای سیاسی سال‌های پس از انقلاب اسلامی را شرح می‌دهد. از آن‌جا که درباره‌ی توالی رویدادهای سیاسی و اجتماعی پس از انقلاب اسلامی به‌صورت منسجم و یک‌جا منابع زیادی به چاپ نرسیده است، کتاب حاضر کتاب قابل استفاده‌ای است. نویسندگان در این کتاب مواضع و برنامه‌های نامزدهای هر دوره‌ی انتخابات، رویدادهای سیاسی دوره‌ی انتخابات و شرح عملکرد دولت نامزد منتخب را شرح می‌دهند و از دو منظر جامعه‌شناسی سیاسی و اقتصاد به نقد و بررسی عملکرد دولت‌های پس از انقلاب می‌پردازند. اگر چه این کتاب به لحاظ ویرایشی دارای غلط‌های تایپی و غیرتایپی زیادی است و به لحاظ تحقیقی مقداری دم دستی است و در کل کتابی درجه یک به شمار نمی‌رود، برای مرور حوادث سیاسی قابل استفاده است.

  • علی محمدزاده

آرنت

اشکال مختلف فعالیت انسانی

هانا آرنت، به اشکال فعالیت انسانی می‌پردازد که به نظر او سنت فلسفی غرب به آن اهمیت نداده و اندیشه را از عمل برتر شمرده است. وی سه وجه فعالیت بشر را از هم تمیز می‌دهد:

1- تلاش برای معاش (labour

2- کار خلاق (work) و

3- عمل (action).

تلاش برای معاش، مجموعه فعالیت‌هایی است که لازمه‌ی تأمین معیشت و تداوم بقای آدمی است.  فعالیتی روزمره و مربوط به رفع نیازهای زیستی که در آن انسان چون حیوان اسیر ضرورت‌های زیستی خویش است. حاصل تلاش برای معاش، بازتولید مکرر حیات آدمی است که غایتی فراتر از خود ندارد و طبیعی و اجتناب ناپذیر است. تلاش برای معاش، عرصه‌ی فعالیت اقتصادی و محصور به علایق اقتصادی است.

کار خلاق، فعالیتی است که از طبیعت فراتر می‌رود؛ بر روی آن عمل می‌کند؛ آن را تغییر می دهد و جهانی مصنوعی می‌سازد. جهانی که انسانی و غیر طبیعی و از آن آدمی است. حاصل کار و کوشش انسان به این معنا، وسایل، ابزارها، صنایع، تکنولوژی، آثار هنری و... است. یعنی چیزهایی که بر طبیعت افزوده می‌شود. فرهنگ و تمدن، محصول این کار است؛ این کار ویژه‌ی انسان است و حیوان در آن راهی ندارد.

تلاش برای معاش اجباری و و تکراری وبیهوده است؛ در حالی که کار خلاق فعالیتی است آزادانه و مظهر اختیار آدمی. کار خلاق، بر عکسِ تلاش برای معاش، عملی است ذاتاً فردی.

عمل، عالی‌ترین نوع فعالیت انسان است و اقدام، مبادرت، تهور، انقلاب و حضور در عرصه‌ی عمومی، ابتکار و تجربه‌ی عمل آزاد را شامل می‌شود. عمل، وجوهی تجربی از زندگی آدمی را در بر می‌گیرد که با آزادی در ارتباط است. نتایج این نوع از فعالیت، برخلاف دو نوع پیشین، بر انسان آشکار نیست. از همین رو عمل فعالیتی آزاد است. همین نظم ناپذیری و پیش‌بینی ناپذیری عمل آزاد انسان، سرشت تاریخ و سیاست را رقم می‌زند. عمل خصلتی جمعی دارد و نیازمند حوزه‌ی عمومی است. عمل، عرصه‌ی فعالیت سیاسی است و سیاست، همان عمل آزاد در حوزه‌ی عمومی است.

  • علی محمدزاده

معرفی کتاب: کالبدشکافی جناح‌های سیاسی ایران (1358- 1378)

علی محمدزاده | چهارشنبه, ۱۷ ارديبهشت ۱۳۹۳، ۰۱:۰۳ ب.ظ

معرفی کتاب

عنوان کتاب: کالبدشکافی جناح‌های سیاسی ایران (1358- 1378)

نویسنده: حمیدرضا ظریفی نیا

مقدمه: سید مصطفی تاج‌زاده

سال نشر: 1378

انتشارات: تهران؛ آزادی اندیشه

کالبدشکافی جناح های سیاسی

جریان شناسی سیاسی، یکی از مقدمات اولیه‌ی فهم جامعه، سازوکارها و تحولات آن است؛ خصوصاً سازوکارهای مرتبط باقدرت. کتاب حاضر از جمله‌ی قابل‌استفاده‌ترین کتاب‌های موجود در این زمینه است. در این معرفی کوتاه، قصد خلاصه کردن کتاب یا بیان تقسیم‌بندی‌ها و دیدگاه‌های موجود در کتاب را نداریم؛ بلکه دریافت مطالب کتاب را منوط می‌کنیم به مراجعه‌ی مخاطب و در این جا تنها نکاتی مختصر از کتاب را ذکر خواهیم کرد. ضمناً تأکید می‌کنیم که معرفی یک کتاب، به‌معنای تأیید کلیه‌ی دیدگاه‌های نویسنده نیست.

  • علی محمدزاده

معرفی و خلاصه‌ی کتاب

عنوان کتاب: دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران (دوره‌ی جمهوری اسلامی)

نویسنده: حسین بشیریه

سال نشر: 1387- چاپ پنجم

انتشارات: نگاه معاصر؛ تهران

جامعه شناسی سیاسی ایران

یکی از لوازم کسب شناخت پیرامون پدیده‌های اجتماعی، مطالعه‌ی آن‌ها از نظرگاه‌ها و دیدگاه‌های متفاوت و گاه متخالف است. مطالعه‌ی کتاب دکتر حسین بشیریه از این بابت می‌تواند مفید فایده باشد؛ در ادامه، نگاهی به برخی از دیدگاه‌های بشیریه در این کتاب خواهیم داشت.

  • علی محمدزاده

معرفی و خلاصه‌ی کتاب: جامعه‌ی سیاسی، جامعه‌ی مدنی و توسعه‌ی ملی

علی محمدزاده | پنجشنبه, ۱۰ بهمن ۱۳۹۲، ۰۲:۲۰ ق.ظ

معرفی و خلاصه‌ی کتاب

عنوان کتاب: جامعه‌ی سیاسی، جامعه‌ی مدنی و توسعه‌ی ملی

نویسنده: هوشنگ امیر احمدی

سال نشر: 1381

انتشارات: نقش و نگار

هوشنگ امیر احمدی

 مسئله‌ی اصلی امیر احمدی در این کتاب «توسعه‌ی پایدار» است و راه حل اساسی توسعه را در تعاملی مستمر بین دولت بورژوازی مدرن (دولت توسعه‌خواه) و جامعه‌ی مدنی توسعه‌یافته می‌بیند. او سه مرحله را با توجه به روابط میان دولت و جامعه‌ی مدنی برای توسعه ذکر می کند. بر اساس این نظریه، مشخصه مراحل آغازین توسعه وجود دولتی نیرومند و یک جامعه‌ی مدنی ضعیف است. اما با گذشت زمان و ادامه‌ی توسعه، جامعه‌ی مدنی تقویت شده و رشد می‌یابد. افزایش قدرت جامعه‌ی مدنی باعث می‌شود تا دولت و جامعه‌ی مدنی وارد مرحله‌ی تعارض با یکدیگر شوند که این همان مرحله‌ی تعیین کننده‌ی گذار است. در چنین شرایطی، اگر دولت یا جامعه‌ی مدنی مانع برقراری توازن قدرت میان دو طرف شود، توسعه دچار مشکل می‌شود و ادامه نخواهد یافت. در واقع، برقراری توازن قدرت میان دولت و جامعه‌ی مدنی شرط لازم ادامه‌ی توسعه در دوران پس از گذار است. 

در کل امیراحمدی در این کتاب به تشریح الگوی لیبرالی از توسعه می‌پردازد. ما در این نوشتار، به بحث اصلی امیراحمدی در این کتاب کاری نداریم و مباحث دیگری را از فصل اول و دوم کتاب انتخاب کرده‌ایم که مربوط به تحلیل نیروهای اجتماعی در ایران است.

  • علی محمدزاده

معرفی و خلاصه ی کتاب: جامعه شناسی سیاسی

علی محمدزاده | پنجشنبه, ۲۶ دی ۱۳۹۲، ۰۱:۵۴ ب.ظ

معرفی و خلاصه ی کتاب

عنوان کتاب: جامعه شناسی سیاسی

نویسنده: حسین بشیریه

سال نشر: 1388

انتشارات: نی؛ تهران

جامعه شناسی سیاسی

کتاب دکتر حسین بشیریه، نیاز به معرفی ندارد. جهت آشنایی مختصر خوانندگان با مباحث کتاب، بخش هایی از کتاب را در اختیار خوانندگان محترم می گذارم.

 موضوع جامعه شناسی سیاسی

موضوع اصلی جامعه شناسی سیاسی، بررسی روابط متقابل میان قدرت دولتی و نیروهای اجتماعی است. در حقیقت، موضوع اصلی جامعه شناسی سیاسی بررسی رابطه میان دولت، قدرت سیاسی و قدرت دولتی از یک سو و جامعه و قدرت اجتماعی یا نیروها و گروه های اجتماعی از سوی دیگر است. اگر سیاست را به معنی روابط میان جامعه، اقتصاد و دولت تلقی کنیم (هلد 1989؛ ص3)، وظیفه جامعه شناسی سیاسی، فهم این روابط است. در این رابطه، به ویژه تاثیرات جامعه و منافع اجتماعی افراد و گروه ها بر روی دولت بررسی می شود (بشیریه 1374؛ ص19). در تفاوت جامعه شناسی سیاسی با علم سیاست باید گفت جامعه شناسی سیاسی بیشتر نگرشی از پایین به بالاست؛ یعنی اینکه بیشتر تاثیرات جامعه بر سیاست را بررسی می کند؛ حال آنکه علم سیاست بیشتر از بالا به پایین است؛ یعنی بیشتر به بررسی ساختار قدرت و فرآیند سیاست و تصمیم گیری و تاثیرات آنها بر روابط اجتماعی می پردازد.

نیروهای اجتماعی، جامعه‌ی مدنی و تحولات سیاسی از منظر کارل مارکس

برای بررسی نقش نیروهای اجتماعی در تحولات جامعه، اندیشه‌ی کارل مارکس بینش‌های راه‌گشایی را در اختیار ما می‌گذارد. به نظر مارکس «پراکسیس» یا کار انسان در تاریخ به عنوان ترکیب عین و ذهن، مهم‌ترین عامل تعیین کننده و خلاق جامعه و تاریخ است (بشیریه 1374؛ ص30). کار انسان در تاریخ، یعنی «پراکسیس»، تولیدکننده و سازنده‌ی همه‌ی اشکال و نهادهای تاریخی و اجتماعی (ابزارهای تولید، کالاها، نهادها و نظام اقتصادی، مظاهر فرهنگی، ایدئولوژی، دولت و...) است. جهان نهادها و نمودها بازتاب پراکسیس یا عمل انسان در تاریخ است. لیکن انسان از این واقعیت آگاهی کامل ندارد. در هر مرحله از تکامل تاریخی مصنوعات و مخلوقات کار انسان یعنی روابط تولید، نهادهای اجتماعی و اشکال آگاهی تبلور و تجسم یا عینیت پیدا می کنند. در این وضعیت انسان مصنوعات خود را از خود برتر و ازلی و ابدی تلقی می‌کند و بدین سان وضعیت شیء‌گشتگی به وضعیت از خودبیگانگی انسان از حاصل کار خویش می‌انجامد. در هر مرحله‌ای از تاریخ، اوج توانایی‌های انسان در کار و خلاقیت و سازندگی در بخشی از جامعه و یا در طبقه‌ای ظاهر می‌شود. مثلاً در عصر تکوین طبقه‌ی بورژوا به عنوان طبقه‌ی انقلابی جدید، بورژوازی مظهر کمال توانایی انسان در کار و خلاقیت بود و جهان عینی را آفرید. اما جهان عینی بر خلاف آنچه به نظر طبقات حاکمه می‌رسد، پدیده‌ای ازلی و ابدی و ساختاری نیست؛ بلکه پدیده‌ای است چون مایع منجمد شده‌ای که در زیر پوسته‌ی متصلب آن کار انسان به عنوان ماده اصلی تشکیل دهنده‌ی کل پدیده‌های اجتماعی ساری و جاری است. میان فرآیند پراکسیس تاریخی و جهان شیءگونه وقتی تضاد پیش می‌آید که فرآیند پراکسیس تاریخی پیشرفته‌تر باشد در حالی که جهان متصلب اشیاء و نهادها در مقابل آن پیشرفت مقاومت کند. حوزه‌ی پراکسیس یا نیروهای تولید حوزه‌ی حرکت و و حوزه‌ی جهان شیءگشته حوزه‌ی مقاومت است. سرانجام زمانی فرامی‌رسد که عامل حرکت در تاریخ، یعنی پراکسیس، پوسته‌ی خشکیده را در هم می‌شکند و از درون آن باردیگر فرماسیون اجتماعی جدیدی خلق می‌گردد که اینک حاصل نیروی کار جدیدی است. به نظر مارکس از بین طبقات جامعه‌ی سرمایه داری تنها طبقه‌ی پرولتاریا است که می‌تواند تصویر جهان دیگری را بر حسب علایق مادی خود در نظر بیاورد. طبقه‌ی پرولتاریا و همه‌ی گروه‌هایی که به شیوه‌ی پرولتاریا جهان نوین دیگری را بر اساس علایق خود تصور می‌کنند، نیروی خلاق و کارگر عصر سرمایه‌داری هستند. میان پرولتاریا و طبقات خلاق ادوار گذشته یک تفاوت اساسی هست و آن اینکه طبقات بالنده در شیوه‌های تولید ماقبل سوسیالیستی فاقد وحدت عین و ذهن بودند. مثلاً در جامعه‌ی فئودالی دهقانان مولدین مادی، یعنی تولیدکنندگان کالاها و اشرافیت، مولدین معنوی، یعنی تولیدکنندگان فرهنگ و ایدئولوژی به شمار می‌آمدند. در جهان بورژوایی نیز کارگران صنعتی مولدین مادی یعنی تولیدکنندگان ارزش اضافی هستند در حالی که بورژوازی مولد فرهنگ و ایدئولوژی است و بازهم میان ذهن و عین وحدت نیست. اما وقتی پرولتاریا به خودآگاهی می رسد و ایدئولوژی کاذب آن رفع می‌گردد در می یابد که جهان اجتماعی پدیده ای مصنوع است و سهم خود را در این صناعت بازمی‌یابد (همان، صص 32-37).

دکتر حسین بشیریه، حوزه‌ی جامعه، یعنی مجموعه‌ی نیروهای اجتماعی و عمل آنها، را حوزه‌ی زیربنایی پراکسیس می‌داند؛ یعنی بر اساس اندیشه‌ی مارکس، تحولات جامعه پیش از هر چیز توسط نیروهای اجتماعی است که رقم می‌خورد. بشیریه معتقد است در اندیشه‌ی مارکس «جامعه‌ی مدنی» به این معنا اهمیت بنیادین دارد.

شکاف های اجتماعی، نیروهای اجتماعی و زندگی سیاسی

چنانکه گفتیم، موضوع جامعه شناسی سیاسی بررسی روابط پیچیده میان جامعه و دولت و به ویژه اثرگذاری نیروهای اجتماعی بر عرصه سیاسی است. بنابراین جامعه شناسی سیاسی باید به سه حوزه به هم پیوسته بپردازد:

1- شناخت پیچیدگی ها و شکاف ها و تعارضات جامعه به عنوان نقطه عزیمت

2- شناخت گروه بندی ها و نیروهایی که بر اساس خطوط آن شکاف ها در هر جامعه پیدا می شود

هر چه شمار شکاف های اجتماعی بیشتر و شیوه ترکیب آنها پیچیده تر باشد، مجموعه پیچیده تری از گروه بندی ها و نیروهای اجتماعی پدید می آید.

3- شیوه تاثیر گذاری نیروهای اجتماعی بر زندگی سیاسی و بحث از مقولاتی چون سلطه اجتماعی و نفوذ و تاثیر و نقش آنها در سیاست.

تفاوت میان قدرت اجتماعی و قدرت سیاسی

«قدرت عبارت است از توانایی یک فرد یا گروهی از افراد برای تغییر شیوه عمل افراد یا گروه های دیگر در جهت دلخواه آن فرد یا گروه». این تعریف، تعریفی از قدرت اجتماعی است. اما در مقابل تعریفی که جان لاک از قدرت به دست داده است، تعریف قدرت دولتی است: «به نظر من قدرت سیاسی، حق وضع قوانین همراه با تعیین مجازات مرگ و کلیه مجازات های کوچکتر به منظور تنظیم و حفظ مالکیت است». نفوذ، فشار، اعتبار و منزلت از اشکال قدرت اجتماعی هستند؛ در مقابل قدرت دولتی دارای ضمانت اجرای روشنی است که مبتنی بر توانایی اعمال زور و اجبار دستگاه حکومت می باشد.


به خوانندگان محترم توصیه می شود خواندن این کتاب را از دست ندهند.



  • علی محمدزاده